Leynilegur samningur á milli Stefnis og Arion

Hörmungarsögu United Silicon í Helguvík þarf ekki að fjölyrða um. Eftir sitja starfsmenn, nærsamfélagið og ekki síður fjárfestar með sárt ennið. Arion banki er í dag eigandi verksmiðjunnar sem stærsti kröfuhafi. Bankinn hefur því enn möguleika á því að koma eignum í verð og minnka tap sitt. Svo er þó ekki með alla.

Þrír lífeyrissjóðir töpuðu samtals 2 milljörðum króna á fjárfestingu sinni. Frjálsi lífeyrissjóðurinn mestu, næstum 1,3 milljörðum, en Festa lífeyrissjóður á Suðurnesjum og eftirlaunasjóður atvinnuflugmanna töpuðu einnig á fjárfestingu sinni. Hann, líkt og Frjálsi eru í raun reknir af Arion banka. Aðrir lífeyrissjóðir landsmanna fengu kynningu á verkefninu á sínum tíma, en töldu það ekki vænlega fjárfestingu.

Rekið í húsi bankans af starfsmönnum hans

Samband Arion banka og Frjálsa lífeyrissjóðsins er sérstakt. Frjálsi er til húsa hér í húsnæði bankans en Arion fær um 600 milljónir króna á ári fyrir að reka sjóðinn. Fjárfestingar Frjálsa eru svo í höndum eignastýringar bankans, hér handan götunnar.

Þar starfar raunar framkvæmdastjóri Frjálsa. Lífeyrissjóðir verða samkvæmt lögum að tilnefna starfsmann til að fylgjast með áhættu fjárfestinga. Í tilfelli Frjálsa er enginn starfsmaður og því fer Arion banki líka með áhættumat sjóðsins auk þess sem sama fyrirtæki endurskoðar allt saman.

Fjárfesting í United Silicon er þó ekki eina málið sem vekur spurningar um þetta fyrirkomulag.

Hvati til að beina viðskiptum til Stefnis

Eins og hjá öðrum lífeyrissjóðum í umsjón Arion banka eru fjárfestingar Frjálsa að miklu leyti við bankann sjálfan. Mest í gegnum dótturfélag Arion, sjóðsstýringafyrirtækið Stefni, dótturfélag bankans. Eða allt að 11 prósent af heildareignum sjóðsins. Allar fara þær fram í gegnum eignastýringu bankans.

Skýr aðskilnaður á að vera milli eignastýringarinnar og Stefnis - svokallaður kínamúr. Enda er það hlutverk eignastýringarinnar að gæta að hagsmunum viðskiptavina í fjárfestingum en ekki bankans. Þar til nýlega var þó í gildi samningur milli eignastýringar Arion banka og Stefnis sem vekur spurningar um þéttleika þessa kínamúrs. Samningurinn, sem unnið var eftir frá 2008-2016, fól í sér að Stefnir greiddi eignastýringu bankans þóknanir fyrir fjárfestingar sem eignastýringin hafði milligöngu um í sjóðum Stefnis.

Taldi sig ekki þurfa að vita

Eignastýring bankans hafði því hreinan hvata af að beina viðskiptum - eins og tug milljarða viðskiptum lífeyrissjóða til Stefnis - en ekki annað. Og þrátt fyrir tilmæli og reglur um gagnsæi og upplýsingaskyldu þótti aldrei ástæða til að láta viðskiptavini eignastýringar vita af samningnum eða hvað í honum fólst. Stjórn Frjálsa kvaðst reyndar í svari til Kveiks ekki telja sig hafa þurft að vita af því sérstaklega.

Stjórn eftirlaunasjóðs atvinnuflugmanna, sem er einn fimm lífeyrissjóða í rekstri Arion banka, telur á hinn bóginn að Arion banki hefði átt að upplýsa stjórn sjóðsins um samninginn og ávinning bankans. Stjórnin frétti fyrst af samningnum eftir fyrirspurn Kveiks og hefur í kjölfarið komið þeim sjónarmiðum á framfæri við bankann.

Þó nákvæmt verðmæti þessa samnings eignastýringar bankans og Stefnis fáist ekki uppgefið er ljóst að eftir að ákveðið var að hætta að greiða eignastýringu bankans þóknanirnar, rauk hagnaður Stefnis upp. Framkvæmdastjóri Stefnis neitaði því ekki að ástæðan væri uppsögn samningsins í samtali við Kveik.

Þetta er hluti umfjöllunar Kveiks um Arion banka, Stefni og lífeyrissjóðina. Hægt er að horfa á umfjöllunina alla í spilaranum hér að ofan.