Viðbrögð við COVID-19 víða lituð af þjóðerniskennd

Það sem var óhugsandi verður að veruleika

Eiríkur segir að fyrir nokkrum vikum hefði verið óhugsandi að Noregur, Danmörk og Svíþjóð og fleiri Evrópuríki lokuðu landamærum sínum. Hvað þá að Evrópusambandið lokaði ytri landamærunum. „Þessi krísa opinberar auðvitað það að Evrópusambandið er fyrst og fremst ríkjabandalag þar sem ríkin ráða för hvert fyrir sig.“

Evrópusambandi sé langt frá því að vera einhvers konar sambandsríki og geti ekki brugðist við eins og sjálfstæð ríki gera, það sé enn tiltölulega lausbeislað ríkjabandalag. Þá séu innan bandalagsins ríki sem vilji einungis vernda sína borgara. 

Meint einkenni þjóða upphafin

Á Ítalíu syngur fólk ættjarðarlög af svölunum. Hér á Íslandi kveður stundum við svolítinn þjóðernistón hjá stjórnvöldum og fólki í framlínunni. Það hefur verið talað um ýmislegt sem einkennir þjóðina - að við séum skynsöm og góð í að skapa stemmningu á erfiðum tímum. Þá hefur verið talað um að stjórnvöld hér fari íslensku leiðina, láti, ólíkt sumum öðrum ríkjum, ekki pólitíkina ráða heldur hlusti á okkar færustu vísindamenn. Eiríkur segir svona orðræðu algenga á krísutímum, menn leiti inn á við. Þjóðerni sé enn grundvöllur stjórnmála á öllum Vesturlöndum. „Við höfum séð þessa orðræðu ganga mjög langt núna á Ítalíu, um þrautseigju Ítala undir áþján. Við sjáum þessa orðræðu í Danmörku þar sem Mette Frederikssen, forsætisráðherra, talar fyrst og fremst um Dani, viðbrögð Dana frekar en fólks almennt. Samsvarandi orðræða á sér auðvitað stað líka hér á Íslandi, ákveðin upphafning á meintum einkennum þjóðarinnar. 
 

Svona orðræða getur að sögn Eiríks verið hjálpleg, huggað og þjappað fólki saman. Hættan sé þó sú að hún vindi upp á sig og verði notuð til að stilla fólki upp í andstöðu við aðra hópa. Þá geti hún verið útilokandi fyrir innflytjendur. Eiríkur segir ákveðna tilburði í þessa veru hafa birst vestanhafs og í sumum Evrópuríkjum, „en enn sem komið er hefur þessi orðræða ekki farið neitt úr böndunum, allavega ekki hérna hjá okkur.“

Þjóðernisviðbrögð hafi ýtt undir útbreiðslu í Bandaríkjunum

Eiríkur segir að COVID-19 sé alþjóðleg ógn og viðbrögð ríkja sem einungis hugsi um sig og sína eða skelli í lás séu ekki vænleg til árangurs. Á 21. öld séu samskipti einfaldlega þannig að smit berist milli manna óháð landamærum. Eiríkur segir að þjóðernissinnuð viðbrögð ríkja hafi þegar haft neikvæð áhrif í baráttunni við veiruna. „Við sjáum til að mynda að í Bandaríkjunum neituðu stjórnvöld að nota þau tæki sem Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin, WHO, hafði framleitt. Það virtist vera á þjóðernislegum grunni að þau vildu framleiða sín eigin greiningartæki. Það tafði verulega vinnu að greina útbreiðslu veirunnar í Bandaríkjunum.“

Hann nefnir líka viðbrögð Vesturlanda við faraldrinum í upphafi, þau hafi fyrst og fremst litið á hann sem kínverskt eða asískt vandamál en ekki hnattrænt, ekki séð þörf á að undirbúa sig. 

Aukin samvinna á allra síðustu dögum

Eiríkur segir að þrátt fyrir lokanir landamæra og fleiri inngrip sem ekki hafi endilega hjálpað til við að takast á við vandann þá hafi ríkisstjórnir á Vesturlöndum á allra síðustu dögum farið að átta sig á því að vandinn sé hnattrænn og innanlandslausnir ekki nóg. G7-ríkin séu farin að tala meira saman og Evrópusambandsríki hafi af veikum mætti reynt að samræma aðgerðir sambandsins. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin hafi líka fengið aukið vægi, fyrst um sinn hafi mörg ríki ætlað að hunsa leiðbeiningar hennar en úr því hafi dregið. Loks hafi ríki tekið sig saman um að hraða rannsóknum á bóluefni og meðferð við sjúkdómnum. „En allt eru þetta veikburða tilburðir og það hefur tafið málið verulega hvað þjóðernissinnaðar lausnir hafa átt mikið upp á pallborðið undanfarin ár en hið alþjóðlega viðbragð er samt sem áður að aukast.“ 

Samtakamátturinn komi eftirá í Evrópu

Hvað varðar Evrópusambandi segir hann reynsluna af áföllum þá að í upphafi sé hver sjálfum sér næstur, samtakamátturinn aukist svo mjög hratt aftur þegar kríuástandinu linnir. „Þá hefur samtakamátturinn oft verið notaður drjúgt til aðstoðar þeim sem verst hafa orðið úti í viðkomandi krísu.“

Hægt að misnota óttann í krísuástandi

Eiríkur telur að pólitísk viðbrögð dagsins í dag geti haft langtímaafleiðingar í för með sér. Krísuástand sem kalli á þjóðernisviðbrögð eins og að loka landamærum og útiloka fólk í eðli sínu hættulegt og óprúttnir aðilar geti misnotað óttann sem sprettur upp í slíku ástandi. „Sagan kennir okkur það að það er auðvelt að taka ákvörðun um að loka landamærum setja á höft gagnvart utanaðkomandi hópum og svo framvegis en það getur reynst þrautin þyngri, þegar á að aflétta slíkum hömlum, þegar á að opna landamæri á nýjan leik getur það verið miklu erfiðari og flóknari ákvörðun heldur en að loka. Það er það sem gerir þetta dálítið uggvænlegt og því skiptir öllum sköpum hvernig úr því verður leyst og eftir því sem þessi krísa dregst á langinn og landamæri eru lengur og höft viðverandi verður örðugra að opna þau á nýjan leik. Það er svona kannski það sem við þyrftum að hafa í huga áður en ákvarðanir um slíkt eru teknar.“