Athugið þessi frétt er meira en 4 ára gömul.

Fyrsti af 400 jöklum landsins til að hverfa

Mynd: RÚV / RÚV

Fyrsti af 400 jöklum landsins til að hverfa

15.08.2018 - 09:23

Höfundar

Kristján Guðjónsson

dagskrárgerðarmaður

Senda skilaboð

Í september 2014 bárust þær fréttir að jökullinn Ok í samnefndu fjalli í Borgarfirði teldist ekki lengur jökull. Oddur Sigurðsson, jöklafræðingur, úrskurðaði að snjóbreiðan væri ekki lengur nógu þykk til að skríða undan eigin þunga og teldist þar af leiðandi ekki jökull. Þar með varð Ok fyrsti nafnkunni jökull landsins til að missa þessa nafnbót. Samkvæmt nýjustu rannsóknum verða allir 400 jöklar landsins horfnir árið 2170.

Fyrir rúmri öld var jökullinn um 15 ferkílómetrar og meira en 50 metra þykkur en nú er hann minna en einn ferkílómetri og um 15 metra þykkur. Afjöklun Oks vakti ekki mikla athygli í heimsfréttunum enda eflaust stærri og meira aðkallandi fréttamál sem þurfti að flytja: skógareldar, hvirfilbyljir, þurrkar, borgarastríð, og flóttamannastraumur.

En þessi saga vakti athygli tveggja bandarískra fræðimanna sem ferðuðust til landsins og ákváðu að gera heimildamynd um Ok. Myndin sem nefnist Not Ok verður frumsýnd á föstudag í Bíó Paradís.

Jöklalaust Ísland árið 2170?

Í einni heimsókn sinni til landsins fóru Cymene Howe og Dominic Boyer, sem bæði starfa sem prófessorar í mannfræði við Rice-háskóla í Texas, að velta fyrir sér hvernig samband Íslendinga við ísinn, sem landið dregur nafn sitt af, væri að breytast, nú þegar bráðnun jöklanna væri að verða svo áberandi. Dominic segir að samkvæmt nýjustu áætlunum verði allir 400 jöklar landsins bráðnaðir í kringum árið 2170. „Þetta hljómar kannski eins og langur tími en þetta eru bara tvö æviskeið. Og framtíðin er í raun og veru komin nú þegar,” segir Dominic og vísar þar til afjöklunar Oks.

Mynd: RÚV

Samanburður á stærð jökulsins 2000 og 2012.

„Okkur fannst sagan af Oki vera mikilvæg fyrir Ísland, fyrsti af þessum rúmlega 400 fallegu jöklum, sem er hættur að hreyfast. En þetta er líka mikilvæg saga fyrir heiminn því með henni getum við áttað okkur á raunveruleika loftslagsbreytinga og áhrifa þeirra á náttúruna. Við vildum gera þessa mynd til að draga athyglina að þessu,” segir Dominic.

Cymene bendir á að myndin hafi tvíbentan titil. Öðrum þræði fjallar myndin um að Okjökull sé ekki lengur jökull, ekki lengur Ok á sama hátt og hann var. En á sama tíma vilja þau benda á að bráðnun jökulsins sé ekki í lagi. Undirtitillinn er svo lítil mynd um lítinn jökul á heimsenda.

Lítill jökull sem segir stóra sögu

„Ok var alltaf lítill og aldrei fallegasti, fjölfarnasti eða þekktasti jökull landsins, hann er ekki fyrsti staðurinn sem ferðamenn heimsækja þegar þeir ákveða að fara í jöklaferð. Þetta er lítill jökull en segir samt margt um loftslagsbreytingar,” segir Cymene.

Hluti af því sem þau vildu gera var að færa mannfólk og jöklana á svipaðan stærðar- og tímaskala. Því þó margar heimildamyndir sem fjalla um loftslagsbreytingar, sérstaklega þær sem fjalla um bráðnandi jökla eða heimskautaísbreiður, séu vissulega stórfenglegar, þar sem við sjáum ótrúlega magnaðar íshellur brotna með látum og steypast í sjóinn þá lítur fólk út eins og maurar í samanburði.

„Það gerir það oft að verkum að manni finnst maður ekkert geta gert eða haft áhrif. Það sem við vildum gera, var að ná þessu niður á skala sem er skiljanlegur fyrir manninnn.”

Ein leið til að gera það var að leyfa Oki, fjallinu sjálfu, að tala um þá upplifun að glata jöklinum – en það er Jón Gnarr sem ljær fjallinu rödd.

„Þó þetta sé heimildamynd þá eru líka ímyndaðir þættir: Fjallið bregst við þegar manneskjurnar segja frá sinni upplifun. Okkur fannst skemmtilegt að fjallið upplifði að það hefði verið svolítið hunsað af mannfólkinu, jú, það kemur vissulega fyrir í Íslendingasögunum, en bara einu sinni og þá ríður einhver gaur fram hjá því á hesti – það hefur mjög lítið hlutverk. Þannig að fjallið er svolítið pirrað, er með svolitla stæla. En það er líka að sætta sig við breytingarnar sem það finnur, en fjallið upplifir þetta allt á tímaskala jarðsögulegra breytinga en ekki mannlegum tímaskala,” segir Dominic.

Hlegið í gegnum loftslagsbreytingar

Hann segir að á mismunandi tímum og stöðum hafi manneskjur gefið náttúrufyrirbærum eins og fjöllum persónuleika, þekkingu, virkni og hlutverk í heiminum sem er ekki bara að vera líflaus náttúra sem við getum notað að vild og því hafi verið áhugavert að manngera fjallið.

„Okkur fannst líka skemmtilegt að fá grínista til að leika þetta hlutverk því margar heimildamyndir um loftslagsbreytingar bjóða upp á mjög þröngt tilfinningalegt svið, þær vekja upp ótta, reiði eða sorg: „Guð minn góður, hvað eigum við að gera? Þetta er svo mikil hörmung sem við erum að upplifa!” Við teljum að ef við náum ekki að breikka út þetta svið tilfinningalegra viðbragða, til dæmis með því að hlæja með loftslagsbreytingum – ekki að þeim – þá skiljum við aldrei hversu raunveruleg þróunin er. Jú, þetta er auðvitað sorglegt, en fólk upplifir ennþá líka hamingju og líf,” segir Dominic.

Not Ok verður frumsýnd klukkan 5 á föstudag, og það er ókeypis inn. Á laugardag verður af-jöklaferð, þar sem jöklafræðingur og mannfræðingarnir ganga með fólki upp á jökulinn sem var. En í framtíðinni ætla þau sér einnig að reyna að setja upp varanlegan minnisvarða um Okjökul.