Fá börnin í al-Hol að snúa heim til Svíþjóðar?

Fór til Sýrlands til að ná í barnabörnin

Vorið 2019 féll síðasta vígi íslamska ríkisins í Barghouz og eftir það réðu samtökin ekki lengur yfir neinu landsvæði í Írak eða Sýrlandi.

Patricio Galvez hafði allan þennan tíma - í um fimm ár - lagt sig fram um að halda að minnsta kosti einhverju sambandi við dóttur sína. Hann fékk einstaka SMS frá Amöndu og talaði jafnvel við hana í síma. Hann reyndi eftir fremsta megni að gagnrýna hvorki hana né eiginmann hennar, né heldur þá ákvörðun þeirra að halda til Sýrlands. Slík gagnrýni gæti orðið til þess að hann missti allt samband við dóttur sína og barnabörn. Þeim fjölgaði. Þrjú börn fæddust inn í fjölskylduna eftir að hún flutti inn á yfirráðasvæði hins svonefnda íslamska ríkis.

Michael Skråmo er talinn hafa látið lífið í mars 2019 þótt dauði hans hafi reyndar aldrei verið staðfestur. Amanda féll í loftárás í lok árs 2018. Börnin þeirra sjö, nú foreldralaus, það yngast ekki orðið eins árs, voru flutt í al Hol fangabúðirnar, í norðaustur-Sýrlandi, þar sem þau höfðust við ásamt um 70 þúsund konum og börnum sem tengdust hinu fallna ríki hryðjuverkasamtakanna.

Það var á þessum tímapunkti sem Galvez ákvað að leggja af stað sjálfur, til Sýrlands, til að freista þess að bjarga lífi barnabarnanna sinna. Með stuðningi vina, kunningja og velvildarfólks tókst honum að komast frá Gautaborg til Norðaustur-Sýrlands, á yfirráðasvæði Kúrda, og hitta loks börnin í fangabúðunum. Þau voru ekki vel á sig komin.

Hélt sambandi við dóttur sína

Vorið 2019 féll síðasta vígi íslamska ríkisins í Barghouz og eftir það réðu samtökin ekki lengur yfir neinu landsvæði í Írak eða Sýrlandi.

Patricio Galvez hafði allan þennan tíma - í um fimm ár - lagt sig fram um að halda að minnsta kosti einhverju sambandi við dóttur sína. Hann fékk einstaka SMS frá Amöndu og talaði jafnvel við hana í síma. Hann reyndi eftir fremsta megni að gagnrýna hvorki hana né eiginmann hennar, né heldur þá ákvörðun þeirra að halda til Sýrlands. Slík gagnrýni gæti orðið til þess að hann missti allt samband við dóttur sína og barnabörn. Þeim fjölgaði. Þrjú börn fæddust inn í fjölskylduna eftir að hún flutti inn á yfirráðasvæði hins svonefnda íslamska ríkis.

Michael Skråmo er talinn hafa látið lífið í mars 2019 þótt dauði hans hafi reyndar aldrei verið staðfestur. Amanda féll í loftárás í lok árs 2018. Börnin þeirra sjö, nú foreldralaus, það yngast ekki orðið eins árs, voru flutt í al Hol fangabúðirnar, í norðaustur-Sýrlandi, þar sem þau höfðust við ásamt um 70 þúsund konum og börnum sem tengdust hinu fallna ríki hryðjuverkasamtakanna.

Það var á þessum tímapunkti sem Galvez ákvað að leggja af stað sjálfur, til Sýrlands, til að freista þess að bjarga lífi barnabarnanna sinna. Með stuðningi vina, kunningja og velvildarfólks tókst honum að komast frá Gautaborg til Norðaustur-Sýrlands, á yfirráðasvæði Kúrda, og hitta loks börnin í fangabúðunum. Þau voru ekki vel á sig komin.

„Börnin voru með hita og hóstuðu,“ sagði Galvez í viðtali við sænska ríkisútvarpið um þetta leyti. Þau voru soltin, vannærð.

Ekki einfalt að taka börnin heim

Heilbrigðisstarfsfólk í búðunum hvatti Galvez að hans sögn til að fara með börnin þaðan eins fljótt og auðið væri. Í al Hol gætu þau ekki fengið þá heilbrigðisþjónustu sem þau þyrftu nauðsynlega á að halda. En það var ekkert einfalt mál eða sjálfsagt að hafa með sér börnin. Til að mega taka börnin með sér, þurfti Galvez að sýna kúrdískum yfirvöldum opinbera beiðni frá sænskum stjórnvöldum. Og það virtist ætla að verða flókið mál að verða sér úti um hana.

„Ferlið er flókið,“ hafði sænska ríkisútvarpið eftir starfsmönnum utanríkisráðuneytisins. Það þurfi leyfi, og það þurfi að ganga úr skugga um hver börnin séu. Og það eigi ekki bara við um barnabörn Patricio Galvez, heldur öll sænsk börn með tengsl við hryðjuverkasamtökin sem kenna sig við íslamskt ríki.

Frá Sýrlandi til Írak

Galvez hélt því til borgarinnar Erbil í Írak, skráði sig inn á hótel og beið. Í meira en þrjár vikur.  Þegar fréttamaður sænska ríkisútvarpsins hitti hann á hótelinu, kvartaði Galvez undan því að geta ekki hitt börnin eða einu sinni hringt í þau til að segja þeim að afi þeirra væri að bíða eftir þeim. Hann hafði keypt mat og kex og leikföng, legó. Og útbúið stórt fleti á hótelherberginu, þar sem börnin gætu sofið öll saman í einni kös og upplifað öryggi.

Börnin voru öll veik þegar þau losnuðu úr fangabúðunum og þegar þau komu loks til til Svíþjóðar voru falin í umsjá félagsmálayfirvalda í Gautaborg og þeim fundnir forráðamenn.

Nú í sumar sagði Galvez í viðtali við sænska ríkissjónvarpið að börnunum liði öllum vel. Þau byggju hjá góðum fjölskyldum, væru örugg, hefðu náð heilsu og væru glöð og léku sér.

„Þau fá allan þann kærleika og þá umönnun sem þau þurfa,“ sagði Galvez.

Hryllegar aðstæður í al Hol.

En hvað með önnur börn í fangabúðunum?

Fyrir tveimur vikum birti rannsóknarnefnd á vegum mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna skýrslu um ástandið í Sýrlandi - meðal annars í búðunum í al Hol. Um einu og hálfu ári eftir að barnabörn Patricio Galvez komu aftur til Svíþjóðar, eru þar um 60 þúsund konur og börn sem tengjast hinu svokallaða Íslamska ríki. Þarf af eru nær 35 þúsund börn undir tólf ára aldri. Paulo Sérgio Pinheiro, sem fór fyrir rannsóknarnefnd Sameinuðu þjóðanna sagði aðbúnaðinn í al Hol hrylllilegan.

„Að svo mörg ung börn séu í haldi , við svo ómannúðlegar aðstæður, í svo langan tíma, án þess að þau geti leitað réttar síns - það er ekki bara ólöglegt heldur skammarlegt“, sagði Pinheiro, og hvatti aðildarþjóðir til að flytja ríkisborgara sína úr búðunum og til síns heima. Sérstaklega börn með mæðrum sínum.

5/7 Nearly 35,000 children under the age of 12 have been held inhumane conditions for 18 months in the Al Hol camp, without any legal recourse. COI calls on Member States to urgently take back their own citizens, in particular children with their mothers in camps pic.twitter.com/YGMwSzxSST

— UN Syria Commission (@UNCoISyria) September 15, 2020

Þetta virðast Svíar þó tregir til að gera. Talið er að um 50 börn sænskra ríkisborgara séu enn í fangabúðunum al Hol. Og biðin getur verið banvæn. Matur og heilbrigðisþjónusta eru af skornum skammti í búðunum. Sultur, sjúkdómar og ofbeldi er daglegt brauð. Á síðasta ári lést 331 barn í fangabúðunum.

Fréttaritari sænska ríkissjónvarpsins heimsótti al Hol í apríl í fyrra og ræddi við Svía sem þar eru í haldi.

„Þú trúir ekki hvað það er gott að tala við sænska manneskju,“ segir kona sem er hulin frá toppi til táar, og er í búðunum með þremur börnum sínum. “Af hverju taka þau mynd?“ spyrja börnin. „Segiði hæ til Svíþjóðar,“ hvetur mamman þau.

Flókið að koma börnunum heim

Mannúðarsamtök á borð við Rauða krossinn hafa ítrekað hvatt sænsk stjórnvöld til að aðhafast í málinu. Rädda Barnen - Barnaheill hér í Svíþjóð - skrifuðu bréf strax í apríl í fyrra til forsætisráðherrann Stefans Löfven, þar sem stjórnvöld voru sögð óþolandi svifasein í málinu. Og þess krafist að stjórnvöld aðstoði börnin við að koma til Svíþjóðar með foreldrum sínum.

„Við teljum að það eigi að draga skýra línu þegar kemur að réttindum barna. Og þá línu má ríkisstjórnin ekki fara yfir,“ sagði Ola Mattsson, hjá Rädda barnen í samtali við sæska ríkisútvarpið.

Stjórnvöld bentu aftur á móti á að það væri flókið að komast að því hver sé hver - hvort fólk segi rétt til nafns, hvaða börn séu með tengingar við Svíþjóð, og hvernig hægt sé að koma fólki frá Sýrlandi með öruggum hætti. Það tæki tímann sinn að finna út úr þessu. Og enn flókara væri það þegar foreldrarnir væru grunaðir um glæpi.

Rúmum átta mánuðum seinna, skömmu fyrir síðustu jól, fóru sendimenn sænska ríkisins svo í al Hol til að sækja fáein munaðarlaus börn - færri en fimm, segja fjölmiðlar. Allt var til reiðu, allir pappírar og leyfi, en þegar á hólminn var komið, fundust börnin ekki. Utanríkisráðherrann Ann Linde sagði að ættingjarnir barnanna hafi falið börnin.

„Við vitum ekki hvar börnin eru,“ sagði utanríkisráðherrann. Og það vita yfirvöld á staðnum ekki heldur.

Rétta þurfi yfir sænskum ÍSIS-liðum

Þetta er ekki bara aulaháttur í Svíum. Aðstæður í al Hol eru erfiðar - um 60 þúsund manns í fangabúðum sem ætlað er að hýdsa 10 til 20 þúsund. Konurnar flestar með hulin andlit. Margir fanganna eru hættulegir stríðsglæpamenn auk þess sem þeir segja oft rangt til nafns og ljúga til um þjóðerni.

Og svo er spurning hvort sænsk stjórnvöld vilji fá börnin heim. Ekki ef það þýðir að mæður þeirra koma með. Stefna ríkisstjórnarinnar er að það eigi að rétta yfir grunuðum ÍSIS-liðum í Sýrlandi, þar sem meintir glæpir þeirra voru framdir.

Sendifulltrúi Svíþjóðar í Sýrlandi vísar til þessa sem einnar af ástæðum þess að ekki sé hægt að sækja sænska ríkisborgara og flytja til Svíþjóðar. Svíar vilja samt fá sænsk börn heim, þegar og ef það er mögulegt. Sendifulltrúinn viðurkenndi samt í samtali við Expressen í sumar að það gangi að fá sænsk börn heim. Ástæðan er að Kúrdar, sem stýra al Hol fangabúðunum, eru mótfallnir því að börn séu skilin frá mæðrum sínum. Slíkt sé ekki í samræmi við barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna.

Mæður barnanna eru heldur ekki á því að skiljast við börn sín. „Ég ætla aldrei að láta börnin mín frá mér“ hefur sænska Expressen eftir sænskri móður í al Hol.

Það er því helst að fólk komist aftur til Svíþjóðar með því að flýja hreinlega úr fangabúðunum. Í sumar tókst tveimur sænskum konum að flýja frá al Hol og komast til Tyrklands ásamt fjórum eða fimm ungum börnum sínum og þaðan til Svíþjóðar. Aftur á móti hefur ekki eitt einasta sænskt barn komið til Svíþjóðar síðasta árið, fyrir tilstilli sænskra yfirvalda.

Það er gott að eiga afa eins og Patricio

Stjórnvöld hér í Svíþjóð hafa enn ekki kynnt neinar áætlanir um að ná í börnin. Innanríkisráðherrann, Jafnaðarmaðurinn Mikael Damberg ítrekar bara að meintir ÍSIS-liðar eigi að svara til saka þar sem glæpirnir voru framdir. Og það finnst greinilega ekki öllum það vera sjálfsagt mál að taka börn frá mæðrum sínum, jafnvel þótt erindrekar sænska ríkisins hafi sýnt ákveðinn vilja til þess. Og því eru börnin áfram í fangabúðunum.

Kuldaleg upphafsorð Brekkukotsannáls eiga kannski óvíða jafn vel við og í tilfelli barnabarna Patricio Galvez:

„Vitur maður hefur sagt að næst því að missa móður sína sé fátt hollara úngum börnum en missa föður sinn.“

Börnin voru auðvitað líka heppin að eiga dugmikinn afa, sem gat sótt þau og komist í gegnum allar skrifræðislegar hindranir.

Þau þrífast vel í dag, segir afinn. Öll sjö. En á meðan eru um fimmtíu sænsk börn og líklega um 35.000 börn til viðbótar, föst í einhvers konar djöfullegu limbói í al Hol fangabúðunum. Það getur verið gott að eiga afa eins og Patricio Galvez.