Dagskrá drottningarinnar enn ótrúlega þétt, þrátt fyrir háan aldur. Í gær opnuðu konungshjónin sýningu í pósthúsinu í Windsor, í tilefni þess að konunglega breska póstþjónustan fagnar fimm alda afmæli um þessar mundir. Eftir að hlusta á kórsöng var leið þeirra heitið í Alexöndru garðanna í Windsor þar sem drottningin vígði nýjan hljómsveitarpall og hitti nemendur úr sex barnaskólum. Það var rólegur dagur, á morgun tekur drottningin á móti bandarísku forsetahjónunum og öllu þeirra föruneyti.
Fyrir utan tilfallandi daglegar skyldur sem þessar heldur drottningin upp á minnst tvö afmæli á ári, auk sérstakra og íburðarmikilla afmælishátíða á stórafmælum og krýningarafmælum. Drottningin á tæknilega tvo afmælisdaga, hún fæddist tuttugasta og fyrsta apríl en frá því á átjándu öld hefur opinber afmælisdagur breskra þjóðjöfðingja verið mismunandi á milli heimshluta til að tryggja að allir þegnar breska heimsveldisins gætu haldið daginn hátíðlegan í góðu veðri.
Opinber afmælisdagur Elísabetar hefur ýmist verið á fyrsta, öðrum eða þriðja laugardegi júnímánaðar. Síðustu fjóra áratugi hefur dagurinn alltaf verið á bilinu frá ellefta til sautjánda júní.
Þetta skiptir máli af því að opinber afmælisdagur drottningarinnar er almennur frídagur í Bretlandi og í þeim löndum sem enn heyra undir krúnuna. Hún er drottning yfir sextán löndum í dag, þó að verulega hafi kvarnast úr heimsveldinu á síðustu öld. Auk þess er Elísabet leiðtogi breska samveldisins, sem samanstendur af fimmtíu og þremur sjálfstæðum ríkjum sem eru fyrrverandi nýlendur Breta.
Þegar Elísabet fæddist stóð aldrei til að hún yrði drottning, hún var dóttir næsta elsta sonar Georgs fimmta. Hún var skírð Elísabet Alexandra María og skömmu eftir að hún fæddist fóru foreldrar hennar í sex mánaða langa opinbera heimsókn til Ástralíu og skildu barnið eftir eins og hefðir gerðu ráð fyrir. Hún mun hafa grátið sáran við aðskilnaðinn.
Fjölskyldan bjó við Piccadilly í Westminster í Lundúnum og þegar Elísabet var fjögurra ára eignaðist hún systur, Margréti prinsessu. Sjálf var Elísabet eftirlæti afa síns, Georgs fimmta. Breska pressan sagði frá því hvernig hún kætti konunginn og stuðlaði að bata hans þegar hann glímdi við alvarleg veikindi árið 1929, þegar Elísabet var aðeins þriggja ára.
Það voru mikil tímamót í lífi hinnar ungu prinsessu þegar afi hennar féll frá sjö árum síðar. Tímamótin eru stundum nefnd „Ár hinna þriggja kónga.“ Játvarður krónprins afsalaði sér konungstigninni til að geta kvænst bandarískri unnustu sinni, Wallis Simpson. Það hefði hann ekki getað gert sem konungur og leiðtogi bresku þjóðkirkjunnar þar sem hún var tvífráskilin og átti raunar eftir að ganga frá seinni skilnaðinum.
Albert, hinn óframfærni og feimni faðir Elísabetar, varð því konungur og tók sér nafnið Georg sjötti til minningar um föður sinn. Sagt er að Albert hafi fallið í faðm móður sinnar og grátið þegar hann sagði henni tíðindin; að hann væri orðinn konungur. Hann átti afar erfitt með að koma fram opinberlega og var alls ekki í stakk búinn til að taka við embættinu.
Eins og kemur fram í óskarsverðlaunamyndinni The King's Speech stamaði kóngurinn og var honum því illa við að halda ræður. Með aðstoð talþjálfa frá Ástralíu tókst honum að læra öndunartækni sem hjálpaði honum með ræðuhöldin og smám saman óx hann í embætti.
Elísabet var unglingur á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar. Þá var byrjað að renna upp fyrir henni að hún gæti orðið drottning þar sem konungshjónin áttu engan son. Árið 1940, þegar Elísabet var fjórtán ára, ávarpaði hún þjóð sína í fyrsta sinn á öldum ljósvakans.
Ávarpinu var beint til barna Bretlands, sem mörg voru flutt úr borgum og bæjum án foreldra sinna og komið í fóstur í sveitum vegna loftárása Þjóðverja. Þessir flutningar sköpuðu djúp sár í mörgum litlum sálum sem enn hafa ekki gróið að fullu. Elísabet prinsessa bað börnin að sýna styrk, í þeirri vissu að allt myndi fara vel að lokum og fullorðna fólkið væri að gera sitt allra besta til að það yrði sem fyrst.
Breska ríkisstjórnin hafði áhyggjur af öryggi konungsfjölskyldunnar þegar loftárásirnar stóðum sem hæst í Lundúnum og hvatti konungshjónin til að senda í það minnsta dætur sínar tvær til Kanada. Þá mælti drottningin orð sem áttu eftir að fara í sögubækurnar: "Börnin fara ekki án mín. Ég fer ekki án kóngsins. Og kóngurinn mun aldrei fara!"
Í staðinn vörðu systurnar fyrri hluta stríðsins í kastölum í Skotlandi og Norfolk en voru síðan fluttar í Windsor kastala þar sem þær dvöldu til stríðsloka. Þær skemmtu sér við að setja upp leiksýningar fyrir börn um jólin og lögðu sitt að mörkum með því að safna um leið framlögum í stríðssjóð Breta.
Elísabet var ekki orðin sextán ára þegar hún var gerð að ofursta í hernum. Nokkru síðar sama ár, 1943, heimsótti hún bækistöðvar breskra fótgönguliða. Tveimur árum síðar var hún skráð í breska heimavarnarliðið og hlaut herþjálfun líkt og hefðin gerir ráð fyrir að erfingjar krúnunnar geri.
Þegar stríðinu lauk formlega í Evrópu með uppgjöf Þjóðverja í maí árið 1945 brutust út gríðarleg fagnaðarlæti í Lundúnum. Systurnar Elísabet og Margrét, sem þá voru átján og fjórtán ára, hrifust með og klæddu sig í kápur og fóru út til að taka þátt í fagnaðarlátunum á götum borgarinnar.
Það er til marks um breytta tíma að enginn þekkti þær, enda voru börn kóngafólksins ekki fjölmiðlamatur á þessum tíma. Samt höfðu þær lifað öllu lífinu aðskildar frá daglegu amstri þjóðarinnar og sáu ekki almúgan nema við opinberar athafnir. Þarna, í gleðinni og mannhafinu, leið þeim kannski í fyrsta sinn eins og þær væru raunverulega hluti af þjóðinni. Elísabet sagði löngu síðar að þetta hafi verið eftirminnalegasta stundi ævi sinnar.
Elísabet var kynnt fyrir Filippusi, sem varð síðar eiginmaður hennar, þegar hún var barnung. Hann var fjórum árum eldri en sjálf segist Elísabet hafa gert sér grein fyrir að hún væri ástfangin af honum þegar hún var aðeins þrettán ára gömul. Þau voru trúlofuðu árið 1947.
Makaval Elísabetar var umdeilt. Filippus fæddist á Grikklandi og var með prinstign í Grikklandi og Danmörku. Þar að auki var fjölskylda Filippusar peningasnauð og systir hans var gift þýskum nasista í seinni heimsstyrjöldinni.
Þrátt fyrir að Filippus hafi gegnt herþjónustu fyrir Breta í stríðinu gerði breska pressan mikið úr erlendum uppruna hans, líklega að áeggjan stjórnmálamanna sem gátu ekki hugsað sér að hann giftist krónprinsessunni. Hermt er að móðir hennar hafi einnig verið á móti þessum ráðahag og uppnefnt Filippus „Húnann“ svo aðrir heyrðu til. Hún tók hann þó á endanum í sátt.
Þrátt fyrir erlendan uppruna Filippusar eru hann og drottningin þremenningar, enda bæði komin af þýsku kóngafólki. Áður en þau gengu í hjónaband í nóvember 1947 afsalaði Filippus sér öllum titlum í Danmörku og Grikklandi, tók upp enska nafnið Philip Mountbatten og skipti um trú. Hann hafði verið í grísku rétttrúnaðarkirkjunni en varð að vera í ensku biskupakirkjunni vegna náinna tengsla hennar við bresku krúnuna. Þá var hann gerður að hertoganum af Edinborg nokkrum dögum fyrir athöfnina.
Konunglegu brúðhjónum bárust þúsund gjafa frá öllum heimshornum og brúðkaupið var allt hið glæsilegasta en þar sem breska hagkerfið var enn í molum eftir stríðið þurfti konungsfjölskyldan að safna skömmtunarmiðum til að geta keypt efni í brúðkaupskjólinn.
Þýskumælandi ættingjar Filippusar voru ekki boðnir í brúðkaupið þar sem of stutt var liðið frá stríðslokum til að Þjóðverjar gætu spókað sig með breska kóngafólkinu, því þurftu meðal annars allar þrjár þálifandi systur hans að sitja heima. Ári eftir brúðkaupið fæddist fyrsta barn þeirra hjóna; Karl Bretaprins. Hjónaband Elísabetar og Filippusar er það lengsta í sögu bresku krúnunnar.
Á þessum tíma var heilsu kóngsins farið að hraka verulega og Elísabet tók við ákveðnum embættisverkum á borð við að lesa skýrslur ríkisstjórnarinnar um þingstörf og fylgjast með skeytum utanríkisþjónustunnar. Síðustu árin gekk aðstoðarmaður Elísabetar alltaf með skjalatösku sem geymdi þau skjöl sem þyrfti að fylla út við fráfall konungsins og embættistöku Elísabetar.
Í febrúar 1952 andaðist Georg sjötti á meðan dóttir hans var í opinberri heimsókn í Kenía. Elísabet gisti á hóteli sem var byggt sem einskonar trjákofi og lífvörður hennar lét síðar þau fleygu orð falla að í fyrsta sinn í sögunni hafi ung stúlka klifrað upp í tré sem prinsessa og klifrað aftur niður sem drottning.
Elísabet var krýnd drottning rúmu ári síðar og var það í fyrsta sinn sem slíkri athöfn var sjónvarpað. Talið er að um tuttugu milljónir breta hafi fylgst með í beinni útsendingu, að jafnaði um níu manns á hvert sjónvarp í landinu. Til að toppa gleðina bárust sama dag fréttir af afreki Edmunds Hillary sem hafði þá náð á tind Everest fjalls.
Elísabet varð drottning á miklum umbrotatímum í bresku samfélagi og á þeim tíma sem breska heimsveldið var endanlega að líða undir lok og breska samveldið að fæðast í núverandi mynd. Eitt helsta baráttumál hennar varð að halda samveldinu saman og skömmu eftir krýninguna lögðu konungshjónin í sjö mánaða heimsreisu til að heimsækja sem flest ríki samveldisins og hefur í dag heimsótt fimmtíu og eitt af fimmtíu og þremur.
Hún varð meðal annars fyrst breskra þjóðhöfðingja til að heimsækja Ástralíu og Nýja Sjáland þrátt fyrir að löndin hafi heyrt undir sömu krúnu frá upphafi. Stórir skarar fólks fylgdu drottningunni hvert fótmál í Ástralíu og áætlað var að um þrír fjórðu þjóðarinnar hafi mætt á opinbera atburði til að hylla hana í eigin persónu.
Elísabet var í fyrsta sinn gagnrýnd opinberlega árið 1957 fyrir aðild sína að stjórnarkreppu og fyrir það hvernig hún leysti hana. Súez-stríðið var hugarfóstur forsætisráðherrans Anthony Eden sem skipulagði innrás í Egyptaland ásamt Frökkum og Ísraelsmönnum en það reyndist mikið glapræði.
Mountbatten lávarður, frændi Filippusar og náinn vinur drottningarinnar, lét hafa eftir sér að drottningin væri alfarið á móti stríðinu. Í kjölfarið neyddist Eden til að segja af sér formennsku í Íhaldsflokknum en engin formleg hefð var fyrir því hver tæki við sem forsætisráðherra við slíkar aðstæður. Sjálfur lagði Eden til að drottningin ráðfærði sig við Salisbury lávarð.
Salisbury lávarður ræddi við ráðherra Íhaldsflokksins í umboði drottningar og þeir mæltu með að hún skipaði Harold Macmillan forsætisráðherra, sem hún og gerði. Þegar Macmillan sagði af sér sex árum seinna lagði hann sjálfur til að drottningin skipaði jarlinn af Home í hans stað og varð hún við þeirri ósk.
Þetta þótti mörgum ólýðræðislegt á sínum tíma en fáir mótmæltu opinberlega. Altrincham lávarður var undantekning en hann skrifaði blaðagrein þar sem hann skaut föstum skotum á drottninguna. Það vakti svo mikla reiði að margir afneituðu lávarðinum opinberlega og hann var löðrungaður af vegfaranda sem varð á leið hans eftir að greinin birtist í blöðunum.
Ekki er hægt að segja að Elísabet drottning hafi verið umdeild í embætti þó að embættið sjálft hafi oft verið umdeilt. Móðir hennar og nafna, oftast nefnd drottningarmóðirin, var elskuð og dáð af þjóðinni sem sameiningartákn til dauðadags og það hefur verið óskráð regla í breskum fjölmiðlum að gagnrýna þær mæðgur aldrei með beinum hætti.
Öðru máli gegnir um börn drottningarnarinnar, sem stundum hafa þótt ódæl og ratað á síður slúðurblaðanna fyrir vafasamar sakir. Skilnaður Margrétar, systur drottningarinnar, var konungsfjölskyldunni einnig þungbær og þá fyrst og fremst vegna mikillar og neikvæðar fjölmiðlaathygli.
Fjölmiðlafárið varð fyrst óviðráðanlegt á níunda áratug síðustu aldar og sögurnar sem breska pressan elti uppi voru ekki alltaf byggðar á sannleikanum. Kelvin MacKenzie sem ritstýrði dagblaðinu The Sun á þessum tíma mun hafa sagt á starfsmannafundi að hann vildi fá eitthvað bitastætt um kóngafólkið á forsíðuna til að selja blöð en það skipti engu hvort það væri satt, svo lengi sem ekki væri gert mikið veður yfir því eftirá.
Þrátt fyrir að hún væri ekki beint gagnrýnd persónulega varð sífellt algengara að drottningin væri höfð að háði og spotti, t.d. í gamanþáttunum Spitting Image. Líf kóngafólksins var farið að líkjast sápuóperu í augum almennings og aukin umfjöllun um auðæfi konungsfjölskyldunnar gerði hugmyndir lýðveldissinna um afnám krúnunnar vinsælli.
Árinu 1992 lýsir Elísabet sjálf sem versta ári ævi sinnar, annus horribilis. Í mars það ár skildi sonur hennar Andrés prins við eiginkonu sína Söruh Ferguson, mánuði síðar skildi dóttir hennar Anna prinsessa við eiginmann sinn Mark Phillips, í október var eggjum kastað í drottninguna í opinberri heimsókn í Dresden í Þýskalandi, í nóvember brann hluti af Windsor kastala, Karl prins og Díana eiginkona hans skildu að borði og sæng í desember og ríkisstjórn Johns Major lagði skatt á drottninguna í fyrsta sinn og dró úr fjárráðum konungsfjölskyldunnar.
Meira að segja jólahátíðin leiddi til deilna sem enduðu með því að drottningin lögsótti The Sun fyrir að birta jólaræðu hennar án leyfis og fyrir jól. Hún vann málið.
Á sama tíma varð gagnrýni á konungsfjölskylduna almennari og beittari. Drottningin sagði í ávarpi til þjóðarinnar að allir ættu að geta tekið gagnrýni en biðlaði til fólks að sýna sér og fjölskyldu sinni skilning.
Konungsfjölskyldan varð fyrir enn öðru áfalli árið 1997 þegar Díana prinsessa fórst í bílslysi í París. Í samræmi við hefðir var ákveðið að sorgarferli konungsfjölskyldunnar væri einkamál og ekki fyrir fjölmiðla. Margir telja það nú hafa verið mistök í ljósi þeirrar gríðarlegu sorgar og geðshræringar sem greip um sig í Bretlandi og víðar um heim við andlát Díönu.
Kóngafólkið þótti ekki í neinum tengslum við sorg almennings og dagblaðið Daily Express leyfði sér að birta mynd af drottningunni á forsíðu undir fyrirsögninni: "Sýndu okkur að þér sé ekki sama". Sama dag ávarpaði Elísabet þjóðina og sagði að viðbrögð fólks hefðu komið sér á óvart, Díana hefði verið einstök manneskja og margt mætti læra af lífshlaupi hennar. Engu að síður sat eftir sú hugsun að viðbrögðin hafi ekki verið í takt við almenning í landinu.
Árið 2002, réttri hálfri öld eftir andlát Georgs sjötta, létust bæði móðir og systir drottningarinnar með stuttu millibili. Kannanir á sama tíma sýndu að konungsfjölskyldan naut vaxandi vinsælda eftir langt hnignunarskeið. Elísabet ákvað þá að fara í sína síðustu heimsreisu til að hitta þegna krúnunnar.
Árið 2012 mældust vinsældir hennar meiri en nokkurntíman áður, meira en níutíu prósent Breta sögðust ánægðir með drottninguna og lítið hefur dregið úr þeim stuðningi síðan. Í fyrra náði hún þeim áfanga að verða þaulsetnasti þjóðhöfðingi í sögu Bretlands og er enn við ótrúlega góða heilsu þrátt fyrir árin 90.
Miklar vangaveltur hafa verið uppi um framtíð krúnunnar eftir að Elísabet fellur frá. Karl prins er ekki vinsæll og nýtur takmarkaðrar virðingar eftir allt sem á undan er gengið í einkalífi hans var fyrir allra augum í slúðurpressunni. Vilhjálmur sonur hans er mun vinsælli og þykir konungborinn á að líta. Drottningin hefur sjálf sagt að hún hafi ekki hug á að draga sig í hlé til að hleypa öðrum að.
Sérfræðingar telja að eina færa leiðin til að Vilhjálmur yrði konungur á undan föður sínum væri ef Karl afsalaði sér formlega krúnunni sem hann þykir ekki líklegur til að gera eftir að hafa beðið mest alla ævina eftir tigninni. Enn sem komið er virðast flestir Bretar fegnir að ekki sé komið að því að leysa úr þessum málum, drottningin virðist hress og ætlar að verða langlíf eins og móðir hennar sem varð hundrað og tveggja ára.
