Félag gegn gagnslausum jólagjöfum

Það var 14. nóvember sem hópur kvenna hittist í samkomusal í New York og stofnaði félag sem þær kölluðu Society for the prevention of useless giving eða Félag gegn gagnslausum gjöfum. „Nú skyldi skorin upp herör gegn gjafabölinu mikla sem varð sífellt meira íþyngjandi fyrir bandarísk heimili um hver jól. Ekki fleiri gagnslausar gjafir og allra síst prjál og drasl, gjafir sem kæmu eiganda sínum ekki til gagns síðar meir,“ segir Vera.

Fengu ekkert í staðinn fyrir gjöfina

Nú hafa skapast miklar umræður um jólagjöf Landspítalans til starfsmanna sinna og ár hvert eru gjafir vinnuveitenda bornar saman. Á þessum tíma var þó annar og undarlegri jólasiður algengur á vinnustöðum í Bandaríkjunum. „Það sem fór ekki síst fyrir brjóstið á félagskonum, öfugt við það sem nú tíðkast víða, var að ætlast var til þess á mörgum vinnustöðum í New York að starfsmenn gæfu yfirmönnum sínum gjafir,“ segir Vera. Þetta gat sett heimilisbókhaldið alveg á hliðina því allir vildu jú þóknast yfirmanni sínum. „Þannig gat meðalverslunarkona á Manhattan búist við að eyða hálfum mánaðarlaunum desembermánaðar í gjöf handa yfirmanninum. Yfirmanninn vildu þær auðvitað ekki styggja. Hún fékk ekkert í staðinn.“

Rifu kjaft og héldu kökubasar

Félagar báru barmmerki með áróðri og rifu kjaft við hvern þann yfirmann sem krafðist jólagjafa frá starfsfólki sínu. Konurnar vöktu mikla athygli og allir vildu vera með. „Í aðdraganda jóla 1912 voru bandarísk dagblöð full af fréttum um félagið og von bráðar gengu þúsundir kvenna til liðs við það,“ segir Vera. „Dansleikir og kvikmyndasýningar trekktu að og sömuleiðis kökubasar.“

Theodore Roosevelt vildi vera með

Til að byrja með var körlum meinaður aðgangur að félaginu þó að umsóknir frá þeim bærust í stríðum straumum. En loks var ákveðið að gera undantekningu. „Það var þegar aðildarbeiðni barst frá sjálfum Theodore Roosevelt fyrrverandi Bandaríkjaforseta sem þráði að leggja sitt af mörkum í stríðinu gegn gjöfunum og endurheimta hinn sanna jólaanda. Ekki var hægt að neita forsetanum fyrrverandi um inngöngu og á eftir honum streymdi fjöldi karla í félagið,“ segir Vera.

Fyrri heimsstyrjöldin hófst

Á jólaballinu árið 1913 reis félagið ef til vill hæst. Þangað mættu þrettán þúsund andgjafasinnar og dönsuðu. „Og af einhverjum ástæðum var það dánardómsstjóri New York sem hélt uppi stuðinu,“ segir Vera. En áhyggjur fólks beindust fljótt í aðrar áttir. „Ekki svo löngu síðar skall fyrri heimsstyrjöldin á og þá voru jólagjafir ekki lengur efst í huga fólks.“

Vera Illugadóttir sagði söguna af andgjafasinnunum í þættinum Kósíheit í Hveradölum sem var á dagskrá á RÚV á laugardögum.