Gunnar Theodór Eggertsson skrifar:
Svanurinn er ný íslensk kvikmynd, fyrsta mynd leikstjórans Ásu Helgu Hjörleifsdóttur, sem jafnframt skrifar handritið upp úr samnefndri skáldsögu Guðbergs Bergssonar. Svanurinn er þroskasaga Sólar, níu ára stúlku sem er send í sveit yfir sumar, til frændfólks sem hún þekkir ekki, og við fylgjum sjónarhorni hennar og upplifum með henni ákveðnar breytingar og flækjur sem verða til í sambandi við aðra fjölskyldumeðlimi og ekki síst vinnumanninn á bænum.
Mikil nánd
Svanurinn einkennist af mikilli nánd við aðalpersónuna og sjónarhorn hennar. Myndin verður nánast áþreifanleg á köflum, allt frá því að öldugangurinn í upphafi myndar skolar okkur upp á land og við færumst beint ofan í þangið í fjörunni, inn í skynveröld Sólar. Mér fannst ég nánast geta snert þangið, grasið, hárið, klæðin, dauða flugu, könguló sem skríður á milli fingra; þannig fangar myndin sjónarhorn stúlkunnar á einlægan og heillandi hátt svo varla er annað hægt en að hrífast með. Þetta gerist fyrst og fremst í gegnum myndatökuna, því vélin dvelur mikið við andlit stúlkunnar, sem er fyrir miðju nánast út alla myndina, en við ferðumst líka beint inn í sjónarhorn hennar, oft í stuttum og hröðum skotum, sem skapa fallega hrynjandi í gegnum klippinguna. Við horfum með augum hennar og upplifum þessa miklu nánd við umhverfið.
Sögur sem fylgjast með náttúrunni
Vinnumaðurinn á bænum, sem er jafnframt skúffuskáld, segir á einum stað að það sé "mikilvægt fyrir sögur að fylgjast vel með náttúrunni", og þessum orðum hlýðir Ása Helga, því myndin fylgist grannt með náttúrunni og umhverfinu - en þar með á ég ekki við að Svanurinn sé landslagsmynd, því fer fjarri, því hún verður aldrei að lundabíói til að selja til útlanda. Jú, við sjáum tignarleg fjöll og fallegan Svarfaðardalinn, en það er miklu frekar hið smágerða í kring sem vekur furðu og forvitni og ljær myndinni og náttúrunni ákveðinn líkamleika, sem helst enn fremur í hendur við þema myndarinnar varðandi þroska ungu stúlkunnar.
Tengsl draumóra, raunveruleika og ljóðrænu
En það er ekki bara myndatakan sem fangar sjónarhorn aðalpersónunnar, heldur líka tónninn í myndinni sjálfri, sem kallast á við Sól; alvörugefin og draumkennd, kannski dálítið fljúgandi og skrítin líka, og tengsl draumóra, raunveruleika og ljóðrænu eru í stanslausu flæði. Það er kannski ekki mikil gleði í myndinni, en hún verður þó aldrei yfirmáta þung, einmitt vegna þess hversu draumkennd hún er. Sól segir sögur af einhvers konar tvífara sínum, stúlku sem er föst í draumi, hverfur niður á hafsbotn eða leyfir grasinu að faðma sig, og tvífarann má einnig skynja sem táknrænan fyrir þroskasöguna og þá kviknandi kynvitund sem er svo sterkur undirtónn í myndinni og auðvitað afar vandmeðfarið efni í kvikmynd. Ása Helga nálgast þann hluta sögunnar á snjallan og óbeinan hátt, nýtir sér takmarkað sjónarhorn aðalpersónunnar og treystir áhorfendum til að taka við púslinu og fylla sjálfir í eyðurnar. Það er heilmikil dýpt í Svaninum og mörg lög af efnivið sem hægt er að kafa ofan í og pæla í, því Ása Helga hefur jafnframt mjög sterk tök á því að vinna með undirtóna og að vissu leyti undirvitund aðalpersónunnar. Myndin virkar úthugsuð og útpæld - enda liggur mikil vinna að baki handritinu og það sést, því sem áhorfandi skynjaði ég heilmikla persónusköpun í gegnum myndræna þætti og úr umhverfinu sjálfu.
