Listakonan og heimsborgarinn frá Ódessu
Um liðna helgi vildi svo til að Víðsjá var stödd í Louisiana-nýlistasafninu skammt frá Kaupmannahöfn. Á þessu stóra og mikla safni, sem eflaust margt íslenskt listaáhugafólk þekkir mæta vel, kennir ýmissa grasa og margar mjög stórar sýningar er þar settar upp. Þar er nú umfangsmikil yfirlitssýning um ævi og störf Soniu Delaunay, sem átti hreint magnaðan feril á sviði myndlistar og hönnunar.
Sarah Elievna Stern fæddist árið 1885 í hafnarborginni Ódessu í suðurhluta Úkraínu, sem þá var hluti af Rússneska keisaradæminu. Foreldrar hennar voru gyðingar og ung að aldri var hún til Sankti Pétursborgar í fóstur til móðurbróður síns, Henris Terk. Eftir nokkrar deilur við móður Söruh, var ákveðið að móðurbróðir hennar ættleiddi hana og hún fékk nafnið Sonia og eftirnafnið Terk. Hjá Terk-fjölskyldunni hafði hún það reglulega gott og naut mikilla forréttinda en Henri Terk var afar farsæll og efnaður lögfræðingur og fjölskyldan ferðaðist víða um Evrópu og dvaldi heilu sumrin í Finnlandi. Á þessum ferðalögum kynntist Sonia listaheiminum, heimsótti söfn og sökkti sér í allar bækur sem hún komst í tæri við um list, bæði gamla og nýja. Hún stundaði líka mikið tungumálanám, lærði ensku, frönsku og þýsku og 18 ára var hún send í listnám í listaakademíuna í Karlsruhe í Þýskalandi og lærði þar til 1905. Þaðan var ferðinni síðan heitið í framhaldsnám til Parísar.
Í París skráði Sonia sig í nám við Académie de la Palette í Montparnasse. Hún var reyndar dálítið fiðrildi sem námsmaður, hún hafði mun meiri áhuga á að flögra á milli listasafna og gallería Parísar en að sitja á námsbekk. Hún vildi frekar kynna sér lífið í borginni, þennan suðupott framúrstefnu í listum. Í blábyrjun 20. aldar, var Sonia undir miklum áhrifum síð-impressíonista eins og Van Gogh, Gaugin og Henri Rousseau.
Fyrsta hjónabandið var skiptidíll
Árið 1908 giftist hún þýska galleríeigandanum Wilhelm Uhde en hjónaband þeirra var samt ekki sprottið af ást, í raun bara skiptidíll, Sonia fékk peninga frá Udhe og í gegnum hann tengsl við listasenuna í París og í staðinn gat hann auðveldlega falið fyrir fjölskyldu og vinum þá staðreynd að hann var samkynhneigður. En ári síðar kynntist Sonia frönskum myndlistamanni, Robert Delaunay, og þau urðu samstundis ástfanginn. Sonia skildi við Udhe og gekk í það heilaga með Robert árið 1910, fékk þar með nafnið Delaunay, sem var önnur nafnabreyting hennar. Hún sagði um eiginmann sinn: Í Robert fann ég skáld, skáld sem skrifaði ekki með orðum heldur með litum.
Eins og fyrr segir störfuðu hjónin náið saman, en lífið var ekki alltaf dans á rósum. Þegar heimsstyrjöld braust út árið 1914 flúðu þau Frakkland suður og dvöldu á Spáni og í Portúgal þar sem þau kynnast flamenco og verða fyrir miklum áhrifum. Eftir október byltinguna í rússlandi 1917 eru allar eignir Terk fjölskyldunnar gerðar upptækar sem klippir á tekjur þaðan til Soniu og Roberts. Þá bregðast þau við og stofna tísku og hönnunarhúsið Casa Sonia til þess að eiga í sig og á og Sonia fer einnig að vinna meira við búninga- og innanhússhönnun. Þau flýja svo aftur París í seinni heimsstyrjöldinni, til suður Frakklands og í október 1941 deyr Robert Delaunay úr krabbameini. Sonia heldur ótrauð áfram og flytur aftur í borg ljósanna þegar Frakkland er frelsað og starfar þar til æviloka árið 1979.
Leitaði að taktinn í nútímanum
En aftur að list Soniu. Fyrsta listaverkið hennar þar sem hún færði sig frá hefðbundnari myndbyggingu og natúralisma og yfir í heim hins óhlutbundna má segja að hafi verið vögguteppi sem hún gerði fyrir son sinn, Charles, árið 1911. Þar með hófst abstrakt ferðalag, sem óx samhliða því að kúbisminn var að ryðja sér til rúms í listagalleríum Parísarborgar. Þau hjónin, Robert og Sonia, unnu líka saman hörðum höndum að því að finna taktinn á nýrri öld og finna listræna rödd í samræmi við hann.
Það er svo frægt þegar Sonia mætti á dansklúbbinn Bal Bullier kvöld eitt í París árið 1913, klædd í einhvers skonar samskotskjól, sem líktist litríku listaverki úr smiðju kúbismans, að eftir því tekið á sviði framúrstefnulistamanna þess tíma. Eins og listarverk sem lekið hefði af striganum og yfir á kjólinn, inn í hversdagsleikann og út á göturnar. Eins og hún sjálf orðaði það: „Ef málverkið hefur stigið inn í hversdaginn er það vegna þess að kona klæddist því.“ Þetta varð aðalsmerki Soniu, að hugsa sína módernísku list á mun breiðari menningarlegum grunni en í gegnum einn ákveðinn miðil. Sonia var frumkvöðull á þessu sviði á fyrstu áratugum síðustu aldar, flakkaði milli listar og handverks og nýtti fjölmarga miðla við myndlist sína og hönnun. Skarpir litir og form úr rúmfræðinni spruttu upp svo sem í textílvinnu, fatahönnun, auglýsingum og bókakápum. Litarannsóknir hennar voru líka afar athyglisverðar, hún kannaði kúbísk form með meiri áherslu á litina, og skapaði hugtakið simultané innblásið af þeirri kenningu að litir hafi áhrif hver á annan og breyti því sem kalla mætti karakter þegar þeim er stillt upp við hlið við hlið á skýrum flötum og upplifaðir á sama tíma og þaðan er nafn kenningarinnar komið. Soniu var líka umhugað um takt í listinni, taktinn í samtímanum og jafnvel lífinu sjálfu. Mörg verka hennar innihalda þetta orð, taktur. Að fylgja eftir einhverju ævarandi, einhverju tímalausu tilvistarástandi.
